1874 Eindelijk bebouwing

De bebouwing van het eerste deel van de Zwolseweg, tussen het Noorderplein en de kruising met de Sallandstraat, is het oudst en dateert van rond 1880. Voor 1874 was er nauwelijks bebouwing buiten de oude vestingwerken.

Deventer is lang een vestingstad geweest. Die rol was letterlijk een "knellende band", omdat een vestingstad niet mocht bouwen buiten de stadsmuur. Volgens de vestingwet "zouden 'alle buitenplaatsen, stallingen, huizingen, boerenwoningen, schuren of getimmerten, van welke aard ook; alle boomgaarden, dreeften en andere beplantingen, welke zich bevinden op den afstand van 300 roeden (=1.130 meter) der steden of plaatsen' bij dreigend oorlogsgevaar op bevel van de koning kunnen worden afgebroken, verbrand of vernield, zonder dat de eigenaars enig recht hadden op schadevergoeding".(1)

De stad kon dus niet uitbreiden, terwijl de bevolking groeide en bleef groeien. De bijna twintigduizend inwoners van de stad woonden in 1870 op een oppervlakte die niet groter was dan rond 1800, toen er nog maar achtduizend mensen woonden.(2)
Als één van de laatste steden aan de IJssel mocht de stad in 1874 haar vestingstatus opgeven (op 18 april 1874), wat betekende dat men nu ook buiten de stadsmuren kon gaan bouwen. En de bevolking groeide daarna hard verder. Van ruim 19.000 inwoners in 1879, naar bijna 23.000 in 1889 en ruim 26.000 in 1900.(3)

Pas toen de vestingwet was opgeheven kon er gebouwd gaan worden. Er werden tussen 1874 en de eeuwwisseling meer dan duizend woningen gebouwd. "Aanvankelijk ging het voornamelijk om arbeiderswoningen, maar in de loop van de tijd waren aan de grote toegangswegen naar de stad, zoals de Zwolseweg, de Diepenveenseweg, de Boxbergerweg en de Brinkgreverweg ook burgerwoningen en herenhuizen verrezen. Het gemeentebestuur had al tegen het einde van 1888 geweigerd een stuk bouwterrein aan de Zwolseweg beschikbaar te stellen voor het optrekken van arbeiderswoningen. B en W beschouwden dit als een ongewenste ontwikkeling. Weliswaar stonden er aan beide zijden van de Zwolseweg tussen het viaduct bij het Noorderplein en de Schoolstraat kleine huizen, maar het resterende deel van de weg wilde men liever bestemmen voor het bouwen van burgerwoningen, 'omdat dit, zoodra de thans nog openliggende vestinggrond bebouwd zal zijn, een der weinige plaatsen is, die voor dit doel geschikt zijn. [..] Korte tijd later verrezen naast [tegenover] de lagere school de eerste grotere woningen langs de Zwolseweg, de tegenwoordige nrs. 53-71."(4)

De ontwikkeling van de Zwolseweg hield ongeveer gelijke tred met een groot aantal vernieuwingen. De aanleg van riolering werd in 1887 aanbesteed.(5) In dezelfde tijd, in 1883, werd aan de Zwolseweg een school voor minvermogenden gebouwd. Deze destijds openbare school bevat thans appartementen. (6)

De aanleg van het spoor verbond Deventer met Apeldoorn en Almelo en iets later met Zutphen en Zwolle. Ook de aanleg van kanalen, het Overijsselsch kanaal en iets later het Twente-Rijnkanaal, gebouwd door aannemer firma J. Berentz & Zonen, kwam in deze tijd tot stand.

(1) Aan knellende banden ontworsteld. De stedebouwkundige ontwikkeling van Deventer in de 19de eeuw, Jan ten Hove, IJsselacademie, Kampen, 1998, p. 27 (terug naar de tekst) (terug naar de tekst)

(2) Zie onder meer: De geschiedenis van de stedebouw van Deventer, publicatie n.a.v. de tentoonstelling in Galerie Rondeel van 26 oktober tot 26 november 1995, Deventer, Stichting Rondeel, 1995. De getallen zijn eveneens ontleend aan deze publicatie. (terug naar de tekst)

(3) Aan knellende banden ontworsteld. De stedebouwkundige ontwikkeling van Deventer in de 19de eeuw, Jan ten Hove, IJsselacademie, Kampen, 1998, p. 201 (terug naar de tekst)

(4) Aan knellende banden ontworsteld. De stedebouwkundige ontwikkeling van Deventer in de 19de eeuw, Jan ten Hove, IJsselacademie, Kampen, 1998, p. 217 (terug naar de tekst)

(5) Aan knellende banden ontworsteld. De stedebouwkundige ontwikkeling van Deventer in de 19de eeuw, Jan ten Hove, IJsselacademie, Kampen, 1998, p. 211 (terug naar de tekst)

(6) Aan knellende banden ontworsteld. De stedebouwkundige ontwikkeling van Deventer in de 19de eeuw, Jan ten Hove, IJsselacademie, Kampen, 1998, p. 215 (terug naar de tekst)